|
|
 Nowe żetony D.A.G. Fabrik Bromberg |
Budowę zakładu chemicznego Dynamit Aktien Gesellschaft vorm. Alfred Nobel & Co. Bromberg rozpoczęli Niemcy w 1939 roku. Zlokalizowano go w południowo-wschodniej części Bydgoszczy. Zakład zajmował się produkcją materiałów wybuchowych i elaboracją amunicji. Fabryka funkcjonowała do stycznia 1945 roku, kiedy została zajęta przez jednostki Armii Czerwonej i Wojska Polskiego [1] .
Jedną ze sfer codziennego zakładowego życia były funkcjonujące na jego terenie wewnętrzne środki płatnicze i rozliczeniowe [2]. Na rynku kolekcjonerskim pojawiły się nowe, nieznane wcześniej typy i odmiany żetonów narzędziowych zakładów chemicznych D.A.G. Fabrik Bromberg.
Pierwszy nowy typ marek narzędziowych D.A.G. Fabrik Bromberg wykonano, jak w przypadku znanego żetonu do kasyna [3], z dwubarwnego warstwowo zgrzewanego tworzywa. Awers żetonu z legendą określającą emitenta jest barwy białej, bez napisowy rewers czarnej [4]. Na żetonach umieszczono pięcioliniową poziomą inskrypcję D.A.G./I/Bromberg/Werkstattlager/№ 2-100. Powyżej legendy znajduje się otwór służący do ich zawieszania (przechowywania) [5][6].
Funkcję tego typu żetonów zaklasyfikować można jako marek rozliczeniowych używanych na terenie zakładów w jednym z warsztatów. Mogły być również użytkowane na bezpośredniej produkcji lub w magazynach z gotowymi materiałami [7]. Służyć mogły, jak w przypadku innych znanych żetonów narzędziowych do pobierania narzędzi. Marka narzędziowa była w tym przypadku magazynowym rewersem. Na jej podstawie następowało pobranie i zdanie narzędzi pracy. Rozwiązanie takie zapewniało porządek i racjonalne gospodarowanie narzędziami. Znane marki narzędziowe D.A.G. cechuje niestaranność wykonania i odmienne w dolnej linii legendy liczby o znanych wartościach od 2 do 100 [8]. Zawarta na żetonach informacja zezwala na określenie części zakładu, który był ich emitentem. Teren D.A.G. dzieliła na dwie części zbudowana w latach 30. XX wieku tzw. francuska linia kolejowa. Podzielony w ten sposób obszar zakładu nosił nazwę D.A.G. I – Kaltwasser i D.A.G. II – Brahnau. Napis D.A.G./I jako ich użytkownika wskazuje zakład Kaltwasser [9].
Następny typ i nowe odmiany aluminiowych marek narzędziowych pochodzą z kolejnego znaleziska na terenie historycznego D.A.G. I w strefie NGL – produkcji nitrogliceryny. Do znanego już żetonu z liczbą 79 [10], można dołączyć kilka kolejnych niestarannie wykonanych egzemplarzy z odmiennymi liczbami.
Szczególnie interesujący w tej grupie jest żeton, który możemy klasyfikować jako nowy typ. Wykonany z aluminium, o kształcie sześciokątnym, oznaczony liczbą 13. Z uwagi na miejsce odkrycia, także można ich funkcjonowanie łączyć z częścią zakładu D.A.G. I - Kaltwasser [11].
Wiadomo, że na terenie D.A.G. I – Kaltwasser używano żetonów z tworzywa i metalowych. Nie rozpoznane z uwagi na brak znalezisk pozostają marki narzędziowe używane na obszarze D.A.G. II – Brahnau. Funkcja żetonów bez względu na materiał wykonania, w procesie pracy zakładu, mogła być zaś tożsama.
Tekst: Wojciech Siwiak
[1] Zob. Z. Gruszka, Tabliczki z Dynamit Ag vorm.Alfred Nobel & Co.Bromberg, Bydgoszcz 2000.
[2] W. Siwiak, Żetony DAG Fabrik Bromberg, Biuletyn Numizmatyczny, nr 3 (351), 2008, s. 215-216.
[3] Op. cit.
[4] W przypadku żetonu z № 100 spodnie tworzywo jest barwy niebieskiej. Mniejszej średnicy też jest otwór (0,35cm), sprawiający wrażenie wykonania go „gwoździem”.
[5] Średnica-4,45-4,55cm, grubość-0,15cm, średnica otworu-0,45cm.
[6] Żetony z ilustracji pochodzą z kolekcji Jarosława Butkiewicza z Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Zabytków „Bunkier”.
[7] Według pragnącego zachować anonimowość Znalazcy, żetony tego typu zostały znaleziono w liczbie około 60-80 egzemplarzy w trakcie prac budowlanych prowadzonych około 2008 roku na terenie dawnego D.A.G. I – Kaltwasser.
[8] W kilku przypadkach znane są żetony o powtarzających się liczbach. Na 39 widzianych marek № 74 wystąpił w 4 egzemplarzach; № 8 i 14 w 3 egzemplarzach; № 43, 59, 65, 68 w dwóch egzemplarzach.
[9] W. Siwiak, op. cit.
[10] Op. cit.
[11] Znalezionych na obszarze budowanego skansenu przemysłowego. Informacja z Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.
|
|
|
