|
|
 Butelkowe bony kaucyjne Apteki "Pod Łabędziem" z Bydgoszczy |
W zbiorach Muzeum Farmacji Apteki "Pod Łabędziem" w Bydgoszczy znajdują się dwa bony kaucyjne na apteczne butelki służące do przechowywania lekarstw [1]. Wykonano je na zamówienie założonej w 1853 r. przez Constantina Augusta Mentzela, Schwanen-Apotheke [2]. Po jego śmierci w 1870 r., do 1886 r. apteka pozostaje w rękach spadkobierców i prowadzona jest przez zarządców. Po uzyskaniu uprawnień do samodzielnego prowadzenia apteki, przejmuje ją syn Mentzela, Hugo. Hugo Mentzel kieruje apteką do 1895 r. Z latami 1886-1895, w których kierował apteką, można wiązać czas emisji tytułowych aptecznych bonów kaucyjnych [3].
W dotychczasowych pracach na temat wszelkiego typu bonów, nie poświęcono uwagi kaucyjnym bonom butelkowym. Wynikać to może z niewielkiej liczby znanych i zachowanych egzemplarzy. Przekazują one interesującą informację, w kontekście obrotu butelkami zasobowymi, co do ich rynkowej wartości i ewentualnego czasu ich użytkowej żywotności. Jednocześnie poszerzają obszar funkcjonowania i przeznaczenia różnorodnych bonów.
W przypadku Bydgoszczy, praktyka wielokrotnego użycia butelek aptecznych, jest również znana odnośnie lat 20. XX wieku [4]. W tym jednak przypadku, nie poświadczają tego kaucyjne bony, a etykiety reklamowe, wtórnie naklejone na butelki drugiej apteki. Obecnie znamy dwa egzemplarze XIX –wiecznych bonów kaucyjnych Apteki „Pod Łabędziem”. Pochodzą one z dwóch emisji. Charakteryzuje je analogiczna forma i jakość wykonania. Wydrukowano je na jasnym papierze o wymiarach 3x6 cm; zapewne na arkuszach po kilkanaście sztuk, ciętych następnie przy pomocy gilotyny lub nożyczek wg potrzeb. Pole obydwu odmian bonów przedzielono poziomymi liniami na trzy mniejsze, w obrębie których umieszczono nazwę i adres firmy zwracającej zastaw za butelkę: Schwanen-Apotheke, Bromberg/ Danziger Strasse 5 – Fernruf 204. W środkowym polu napisano wartość zastawu: Diese Flasche wird zurück/ -gekauft mit 20 Pf. Pole dolne ograniczone zostało do określenia emitenta bonu kaucyjnego: H. A. Mentzel i zarazem gwaranta zwrotu kaucji. Obydwa bony różnią się nie znacznie. Różnice ograniczają się do zapisu określającego wartość zastawu pieniężnego na butelkę. W przyjętej umownie odmianie pierwszej, wartość zastawu w wysokości 20 fenigów została wydrukowana na bonie (Ryc. 1) [5]. W odmianie drugiej, pozostawiono natomiast miejsce na odręczne wpisanie wartości zastawu, który w przypadku zachowanego bonu miał wartość 15 fenigów (Ryc. 2) [6]. Nie stwierdzono jak dotąd innych przykładów tego rodzaju bonów zastawnych na znanych bydgoskich butelkach aptecznych [7].
Kolejny raz spotykamy się z bonami aptecznymi, którymi posługiwały się bydgoskie apteki w latach 30. XX wieku. Były to bony towarowe (Besugschein), wprowadzone w pierwszych dniach okupacji w 1939 r [8]. Można przypuszczać, że te nieznane z wyglądu bony, wyemitowano w związku z zarządzeniem niemieckich władz okupacyjnych, dotyczącym spraw gospodarczych i zaopatrzeniowych. Związane to było z wprowadzeniem w życie przez Niemców planu o ścisłym racjonowaniu i wydawaniu oraz oszczędnym użytkowaniu szeregu artykułów chemicznych i aptecznych. Niemieckie władze okupacyjne zobowiązały zarządców aptek do złożenia w terminie do 30 września 1939 r., zapotrzebowania na „strategiczne” artykuły w „Urzędzie Wyżywienia Kraju” w Gdańsku. Po rozpatrzeniu wniosku, urząd zobligowany został do wydania aptekom bonu lub też bonów, upoważniających do nabycia nieodzownych aptece surowców [9].
Zasygnalizowane apteczne bony kaucyjne (zastawne) i towarowe, związane z aptekarstwem bydgoskim, posłużyć mogą za punkt wyjścia do dalszych poszukiwań tego typu przykładów. Prowadzenie w tym kierunku dalszych badań może otworzyć nowe pole twórczej i kolekcjonerskiej pasji, odsłaniające nam w konsekwencji mały fragment trójstronnej badawczo i poznawczo historii: numizmatyka – farmacja- przemysł szklarski i użytkowanie jego wyrobów.
[1] Za udostępnienie ich do publikacji składam serdeczne podziękowania Bartłomiejowi Wodyńskiemu i Wojciechowi Ślusarczykowi z Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” w Bydgoszczy (dalej cyt. MF).
[2] Apteka „Pod Łabędziem” w Bydgoszczy. 150 lat, pod red. A. Drygasa, Bydgoszcz 2003, s. 49 i n.
[3] Op. cit., s. 52, 58.
[4] W. Siwiak, Szklane naczynia apteczne używane przez bydgoszczan od XVI do I poł. XX w., Apothecaria Bydgostiana. Studia z Dziejów Farmacji i Medycyny, T. 1, Bydgoszcz 2005, s. 28 i n.
[5] Zastaw dotyczył zachowanej w całości, czworokątnej w przekroju poziomym, zielonej butelki.
[6] Apteka „Pod Łabędziem”, s. 25.
[7] W. Siwiak, op. cit.
[8] B. Warchulec, Dzieje aptekarstwa w Bydgoszczy (od początku jego istnienia do roku 1951), Poznań 2005, s. 146, maszynopis MF.
[9] Op. cit. |
|
|
