|
|
 D.A.G. |
D.A.G - Fabrik Bromberg to niemiecki zakład produkcji prochu nitroglicerynoiwego i amunicji wybudowany w latach 1939-45 w południowo wschodniej części Bydgoszczy na skraju gęsto zalesionej Puszczy Bydgoskiej. Dla tak potężnej inwestycji zatrudniano przy budowie a w późniejszym okresie przy produkcji tysiące bydgoszczan, jeńców angielskich, włoskich, radzieckich oraz pracowników przymusowych z całej europy, nadzorowanych
przez niemiecką kadrę naukowo-techniczną, dostarczając szeroki asortyment materiałów wybuchowych. Zakład był podzielony południkowo przez magistralę węglową(kolej francuską) która wyodrębniała dwa obszary:
1. Zachodni nosił nazwę D.A.G. I - Kaltwasser, na którym były zlokalizowane wydziały:
- NC - Betrieb (wytwórnia nitrocelulozy)
- POL - Betrieb (wytwórnia prochu)
- NGL - Betrieb (wytwórnia nitrogliceryny)
2. Wschodni D.A.G. II - Brahnau, na którym były zlokalizowane wydziały:
- TRI - Betrieb(wytwórnia kruszących materiałów wybuchowych)
- DI-B - Betrieb(wytwórnia kruszących materiałów wybuchowych)
- Fulstelle (elaboracja amunicji)
Na zachowanych dokumentach występują trzy różne nazwy zakładów. Pierwsze
dwie występują na przepustkach(ausweis), trzecia na dokumentach
korespondencyjnych:
1. Verwertchemie D.A.G-Fabrik Bromberg
2. Dynamit-Aktien Gesellschaft Vormals Alfred Nobel & Co. Bromberg.
3. Fabrik Bromberg der GmbH zur Vervortung Chemischer Erzeugnisse.
Koncern D.A.G obejmował fabryki wytwarzające wojskowe materiały
wybuchowe, prochy strzelnicze oraz zakłady elaborujące amunicję stosowaną w postaci:
- pocisków altyleryjskich,
- amunicji małokalibrowej
- bomb lotniczych i min lądowych,
- torped i min morskich,
- ładunków saperskich,
- rakiet
Potencjał produkcyjny D.A.G znajdował się w 87 wytwórniach(poniżej wybrano tylko kilka):
Zakłady macierzyste m.in.
- Fabrik Troisdorf koło Köln(dyrekcja)
- Fabrik Düneberg
- Fabrik Krümmel
- D.A.G. Bratislava
- D.A.G. Wien
Zakłady produktów chemicznych:
- Fabrik Bromberg (Bydgoszcz),
- Fabrik Christianstadt (Krzystkowice),
- Fabrik Grünberg (Zielona Góra),
- Fabrik Ludwigsdorf (Ludwikowice Kłodzkie),
- Fabrik Malmitz (Małomice).
Zakłady pod zarządem D.A.G:
- Fabrik Bad Sachsa,
- Fabrik Gestnacht,
- Fabrik Schlebusch,
- Pionki.
NGL - Betrieb to wydział produkcyjny zlokalizowany w południowej części
dawnego D.A.G - Fabrik Bromberg. W okresie wojny był to wyodrębniony wydział
wytwarzający nitroglicerynę którą mieszano z nitrocelulozą na potrzeby dalszej produkcji w innych częściach zakładu. Strefa była całkowicie niezależna, posiadając własną
kotłownię, stację filtrów oraz bocznice kolejowe z rampami i budynkami
magazynowymi. Produkcję uruchomiono w styczniu 1944 roku i kontynuowano z przerwami do stycznia 1945 roku, kiedy to opuszczony przez Niemców zakład, przejęła Armia Radziecka. Od tego czasu następował błyskawiczny proces demontażu urządzeń i wywożenia ich do Związku Radzieckiego.
W strefie NGL znajduje się unikatowa, rozbudowana sieć podziemnych,
częściowo również i naziemnych, tuneli łączących większość budynków.
Tunele zabezpieczały przebiegające w nich rurociągi oraz umożliwiały
szybką i bezpieczną komunikację pomiędzy budynkami. Na dwóch ciągach
produkcyjnych rozpoznano cztery niezależne poziomy tuneli, o łącznej
długości 1825 m. Tunele charakteryzują się zróżnicowaną długością i
wielkością, nawet w obrębie jednego poziomu.
 |
|
|
